Một số đề nghị cho việc làm khóa luận

---

Yêu cầu

Với sinh viên làm khóa luận tốt nghiệp ở bậc đại học liên quan đến các chủ đề nghiên cứu tôi đang theo dõi, yêu cầu tối thiểu (theo quan điểm cá nhân của tôi) là:

• Đọc và hiểu được một hoặc nhiều bài báo khoa học liên quan đến chủ đề khóa luận ở mức độ cơ bản
• Trình bày lại được các nội dung chính trong bài báo theo ý hiểu của bản thân
• Viết thành một khóa luận tốt nghiệp hoàn chỉnh

Ở mức độ cao hơn, sinh viên có thể:

• Cài đặt (implementation) các thuật toán trong bài báo
• Kiểm tra các kết quả thực nghiệm (nếu có)
• So sánh các phương pháp/thuật toán đã có

Ở mức độ cao nhất, sinh viên có thể:

• Giải quyết được các bài toán mở hoặc phát triển các ý tưởng mới dựa trên các kết quả đã có
• Viết thành một bài báo khoa học hoàn chỉnh

Khi làm việc với giảng viên hướng dẫn

Khi trao đổi qua email

• Nên sử dụng địa chỉ email do Trường cung cấp.
• Tiêu đề email nên ngắn gọn và thể hiện rõ nội dung chính, ví dụ: “Về việc đăng ký tên đề tài khóa luận”.
• Nếu đây là lần đầu tiên bạn liên hệ với giảng viên qua email, hãy tự giới thiệu về bản thân (tên, lớp học, ngành học, v.v…). Nếu có thể, đính kèm tài liệu thể hiện năng lực học tập và nghiên cứu (bảng điểm, CV, v.v…).
• Trình bày rõ ràng, mạch lạc và ngắn gọn về chủ đề bạn muốn trao đổi.
• Nếu có tệp đính kèm, hãy giải thích ngắn gọn về nội dung của tệp, ví dụ: Bang_diem.pdf là bảng điểm của bạn.

Một số chú ý khác

• Nên chủ động liên hệ với giảng viên hướng dẫn nếu có vấn đề liên quan đến quá trình thực hiện khóa luận.
• Cần chú ý tuân thủ các thời hạn cho các thủ tục giấy tờ cần thiết.
• Nên liên hệ với giảng viên sớm (tối thiểu 3-5 ngày trước thời hạn) nếu cần ký xác nhận hoặc các giấy tờ khác từ phía giảng viên.
• Nếu có thể, nên trình bày khóa luận bằng tiếng Anh.

Khi đọc một bài báo

• Cần thận trọng khi đọc các bài báo, ngay cả những bài đã được xuất bản, vì chúng có thể chứa lỗi. Các tác giả và người bình duyệt đều là con người và có thể mắc sai lầm mà họ không nhận ra. Đôi khi, một chứng minh có thể mất đến 10 năm để phát hiện lỗi.
• Xác định rõ bài toán nghiên cứu: Đầu vào là gì? Đầu ra là gì? Kết quả chính của bài báo là gì? Tại sao nghiên cứu vấn đề này lại quan trọng? Những công trình nào đã được thực hiện trước đó?
• Nên tìm hiểu và giải thích các khái niệm cơ bản thông qua các ví dụ cụ thể.
• Trong chứng minh của một phát biểu cụ thể (Định lý, Bổ đề, v.v…), cần xác định đầu vào và đầu ra của phát biểu, phương pháp được sử dụng (quy nạp, phản chứng, chia trường hợp, v.v…), và các giả thiết cần thiết để thực hiện chứng minh.
• Cẩn thận với những chỗ trong bài báo mà tác giả ghi là “It is trivial that …”, “Trivially, …”, “It is not hard to see …”, “Obviously, …”. Những phát biểu sau đó có thể không hiển nhiên.
• Nếu có thuật toán, hãy xem xét cách nó hoạt động với một số đầu vào đặc biệt và độ phức tạp của nó.
• Có thể sử dụng các công cụ AI như ChatGPT, chatpdf.com, v.v… để hỗ trợ quá trình đọc bài báo. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng các công cụ này có thể đưa ra câu trả lời sai, vì vậy hãy kiểm tra lại các kết quả. Theo ý kiến của tôi, các công cụ như GitHub Copilot rất hữu ích trong việc giải thích cách hoạt động của một đoạn mã. (GitHub cung cấp miễn phí Copilot và nhiều dịch vụ khác cho sinh viên.)

Khi thuyết trình

• Trình bày rõ ràng những gì bạn đã làm. Ví dụ, nếu bạn đọc, hiểu và trình bày lại các kết quả từ một bài báo, hãy nói rõ điều này thay vì sử dụng cách diễn đạt như “Khóa luận đã chứng minh được…”. Nếu khóa luận của bạn được phát triển thành bài báo khoa học, hãy ghi rõ những đóng góp cá nhân của bạn trong cả quá trình nghiên cứu và viết bài báo.
• Giải thích ngắn gọn các khái niệm cơ bản liên quan đến chủ đề đang trình bày.
• Sử dụng hình vẽ để minh họa ý tưởng chính.
• Với các phát biểu cụ thể (Định lý, Bổ đề, v.v…), tập trung vào ý nghĩa thay vì chi tiết kỹ thuật: Tại sao cần thiết? Vai trò của phát biểu này trong bài báo là gì?
• Đánh số trang trên slides. Tránh cỡ chữ quá nhỏ và tránh quá nhiều chữ trên một slide. Sử dụng màu sắc để làm nổi bật các nội dung quan trọng.
• Đừng sao chép nguyên văn từ bài báo. Sử dụng gạch đầu dòng và lời của bạn để giải thích lại nội dung. Cách này giúp bạn hiểu sâu hơn.
• Tuân thủ thời gian trình bày. Tránh kết thúc quá sớm hoặc quá muộn. Theo kinh nghiệm, cứ một slide cần khoảng một phút trình bày. Với 15 phút, chuẩn bị 15-20 slides là hợp lý.
• Khi trả lời câu hỏi, đi thẳng vào vấn đề. Yêu cầu làm rõ nếu không hiểu câu hỏi. Nếu không biết, hãy nói thẳng ra.
• Có thể sử dụng công cụ AI để hỗ trợ tạo slides.
• Trước khi bắt đầu thuyết trình, nên kiểm tra kỹ thiết bị trình chiếu (máy chiếu, máy tính, v.v…) để tránh sự cố kỹ thuật. Nếu bạn sử dụng Canva hoặc các công cụ trực tuyến khác để tạo slides, hãy đảm bảo rằng bạn đã tải xuống bản sao offline đề phòng trường hợp không có kết nối internet trong lúc thuyết trình.

Khi viết khóa luận

• Sử dụng $\LaTeX$ để soạn thảo. Bạn có thể tham khảo mẫu khóa luận tốt nghiệp của thầy Nguyễn Hữu Điển tại đây
• Trình bày rõ ràng những gì bạn đã làm. Thay vì viết “Khóa luận đã chứng minh được…” hoặc “Tác giả đã chứng minh…”, hãy nêu rõ liệu bạn đã đọc và trình bày lại từ bài báo hay bạn là người phát triển kết quả đó. Nếu phần khóa luận của bạn được công bố thành bài báo khoa học, ghi rõ những đóng góp cá nhân trong cả quá trình nghiên cứu và viết bài báo
• Xây dựng bố cục khóa luận ngay sau khi xác định chủ đề. Ví dụ:
  • Chương 1: Giới thiệu
  • Chương 2: Định nghĩa và khái niệm cơ bản
  • Chương 3: Thuật toán X
  • v.v…
• Tóm tắt lại kiến thức bằng chính lời của bạn khi đọc, rồi điền vào bố cục phù hợp. Không nên dịch nguyên văn bài báo và sao chép vào khóa luận. Quá trình viết khóa luận là quá trình học tập, không phải dịch và sao chép
• Nhờ người khác (bạn bè, gia đình, giảng viên hướng dẫn) đọc để phát hiện lỗi chính tả, logic, diễn đạt và sửa đổi kịp thời. Khi đề cập lần đầu tiên, đưa tên tiếng Anh trong ngoặc: đồ thị (graph), cạnh (edge), v.v…
• Trích dẫn các tài liệu có độ tin cậy cao (bài báo khoa học, sách chuyên khảo đã xuất bản và có chỉ số DOI/ISBN). Tránh Wikipedia, blog. Trích dẫn phải thống nhất định dạng, giữ nguyên tiếng Anh cho tài liệu nước ngoài. Kiểm tra các bài báo đã sử dụng để nắm cách trích dẫn chuẩn
• Có thể dùng AI hỗ trợ viết khóa luận, nhưng phải ghi rõ trong khóa luận
• Kiểm tra đạo văn bằng dịch vụ DoIT của VNU hoặc các công cụ khác trước khi nộp
• In khóa luận nộp trên giấy A4 (một mặt), đóng thành quyển

Tìm tài liệu tham khảo

• Thư viện VNU-LIC
• Google Scholar
• Một số phương pháp tải bài báo khoa học

---